Traktati i Mospërhapjes së Armëve Bërthamore

Traktati konsiderohet si gur themeli i regjimit global të mospërhapjes bërthamore dhe një bazë thelbësore për ndjekjen e çarmatimit bërthamor. Ai u krijua për të parandaluar përhapjen e armëve bërthamore, për të çuar përpara qëllimet e çarmatimit bërthamor dhe çarmatimin e përgjithshëm dhe të plotë, dhe për të promovuar bashkëpunimin në përdorimet paqësore të energjisë bërthamore.
Traktati përfaqëson të vetmin angazhim detyrues në një traktat shumëpalësh ndaj qëllimit të çarmatimit nga shtetet me armë bërthamore. I hapur për nënshkrim në vitin 1968, Traktati hyri në fuqi në 1970. Më 11 maj 1995, Traktati u zgjat për një kohë të pacaktuar. Gjithsej 191 shtete i janë bashkuar Traktatit, duke përfshirë pesë shtetet me armë bërthamore.
Për të çuar përpara qëllimin e mospërhapjes dhe si masë për ndërtimin e besimit ndërmjet shteteve palë, Traktati vendos një sistem mbrojtës nën përgjegjësinë e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA). Masat mbrojtëse përdoren për të verifikuar përputhjen me Traktatin nëpërmjet inspektimeve të kryera nga IAEA. Traktati promovon bashkëpunimin në fushën e teknologjisë bërthamore paqësore dhe aksesin e barabartë në këtë teknologji për të gjitha shtetet palë, ndërkohë që masat mbrojtëse parandalojnë devijimin e materialit të zbërthyeshëm për përdorim të armëve.
Shqipëria është pjesë e marrëveshjes së Mospërhapjes se Armëve Bërthamore që në shtator të vitit 1990, ku marrëveshja është firmosur në Korrik të vitit 1986 (hyrja në fuqi e marrëveshjes në Mars 1988).

Marrëveshja gjithëpërfshirëse e mbrojtjes (IAEA Comprehensive Safeguards Agreements)

“Marrëveshja e Safeguars” janë një grup masash teknike të aplikuara nga IAEA për materialet dhe aktivitetet bërthamore, përmes të cilave Agjencia kërkon të verifikojë në mënyrë të pavarur që objektet bërthamore të mos keqpërdoren dhe që materiali bërthamor të mos devijohet nga përdorimet paqësore. Shtetet i pranojnë këto masa nëpërmjet lidhjes së marrëveshjeve mbrojtëse.
“Marrëveshja e Safeguars” të IAEA janë një komponent thelbësor i sistemit ndërkombëtar të sigurisë. Traktati për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT) është pjesa qendrore e përpjekjeve globale për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të armëve bërthamore. Sipas nenit 3 të Traktatit, çdo shtet me armë jobërthamore kërkohet të lidhë një marrëveshje mbrojtëse me IAEA.
Kjo marrëveshje hyri në fuqi në Shqipëri në nëntor 2002 (e firmosur në tetor 2002)

Protokolli Shtesë mbi Marrëveshjen Gjithëpërfshirëse të Mbrojtjes (IAEA Additional Protocol to the Comprehensive Safeguards Agreement )

Protokolli Shtesë nuk është një marrëveshje e pavarur, por një protokoll i një marrëveshjeje mbrojtëse që ofron mjete shtesë për verifikim. Në veçanti, ai rrit ndjeshëm aftësinë e IAEA për të verifikuar përdorimin paqësor të të gjithë materialit bërthamor në shtetet me marrëveshje mbrojtëse gjithëpërfshirëse (CSA-Comprehensive Safeguard Agreement).
Në maj 1997, Bordi i Guvernatorëve të IAEA miratoi Modelin e Protokollit Shtesë të përfshirë në INFCIRC/540 (I korrigjuar) dhe i kërkoi Drejtorit të Përgjithshëm të përdorte këtë model si një tekst standard për përfundimin e protokolleve shtesë për marrëveshjet gjithëpërfshirëse të mbrojtjes.
Sipas Protokollit Shtesë, IAEA-s i jepen të drejta të zgjeruara të marrjes së informacionit dhe vendndodhjeve në Shtetet e Bashkuara. Për shtetet me një CSA, Protokolli Shtesë synon të plotësojë boshllëqet në informacionin e raportuar sipas një CSA. Duke i mundësuar IAEA-së të marrë një pasqyrë shumë më të plotë të programeve, planeve, zotërimeve dhe tregtisë së materialeve bërthamore të këtyre shteteve, Protokolli Shtesë rrit aftësinë e IAEA-së për të ofruar siguri shumë më të madhe për mungesën e materialeve dhe aktiviteteve bërthamore të padeklaruara në ato shtete. Ai trajton boshllëqet në zbulimin e materialeve dhe aktiviteteve bërthamore të padeklaruara në shtetet me CSA duke shtuar masa te tilla si ofrimi i hershëm i informacionit të projektimit, marrja e mostrave mjedisore dhe aksesi në të gjithë ciklin e karburantit bërthamor të një shteti kontribuojnë në efektivitetin e tij.
Protokolli Shtesë u nënshkrua nga Shqipëria ne vitin 2004 dhe hyri në fuqi në vitin 2010.
Në bazë të VKM Nr.23 20.01.2010 dhe 637 datë 19.09.2012 Agjencia Kombëtare Bërthamore është ngarkua me përgjegjësinë për të ndjekur zbatimin mbarëvajtjen e marrëveshjeve të sipërpërmendura Republikën e Shqipërisë duke komunikuar dhe raportuar në mënyrë të vazhdueshme me IAEA në mënyrë që zbatimi i kësaj marrëveshje të jete në mënyrë korrekte dhe pa boshllëqe.s

Konventa për Sigurinë Bërthamore

Konventa krijon detyrime për shtetet palë për të zbatuar disa rregulla dhe standarde sigurie në të gjitha objektet civile që lidhen me energjinë bërthamore. Këto përfshijnë çështje të përzgjedhjes së vendqëndrimit; projektimi dhe ndërtimi; verifikimi i funksionimit dhe sigurisë; dhe gatishmëri emergjente.
Konventa bazohet në interesin e përbashkët të palëve për të arritur nivele më të larta sigurie që do të zhvillohen dhe promovohen përmes takimeve të rregullta. Ai i detyron palët të paraqesin raporte mbi zbatimin e detyrimeve të tyre për "rishikim nga kolegët" në takimet që mbahen normalisht në selinë e IAEA.
Duke konsideruar detyrimet që ka Shqipëria ndaj kësaj konvente Agjencia Kombëtare Bërthamore dorzon periodikisht raportin CNS që mbulon në mënyrë gjithëpërfshirëse fushat e mbrojtjes nga rrezatimet dhe sigurinë bërthamore në territorin e Republikës se Shqipërisë.